Y Gynddaredd
Yn y canllawiau
Deall goblygiadau'r gynddaredd a'r mesurau rheoli sydd ar waith i atal achosion o'r clwyf yn y DU
Mae'r canllawiau hyn ar gyfer Cymru, Lloegr a'r Alban
Mae'r gynddaredd yn glefyd sy'n angheuol i bob mamolyn, gan gynnwys pobl, os na dderbynnir triniaeth.
Er bod y DU wedi bod yn rhydd o'r gynddaredd (y gynddaredd glasurol) ers 1922 rhaid cofio bod y clefyd yn bresennol mewn llawer o wledydd eraill ledled y byd; felly rhaid cadw at y rheolaethau cyfreithiol llym ar ddod ag anifeiliaid i'r DU er mwyn atal y gynddaredd rhag dod i mewn i'r wlad.
Mae'n bosibl mai'r risg fwyaf i'r gynddaredd wrth ddod i'r DU fyddai trwy i anifail heintiedig gael ei fewnforio i'r wlad yn anghyfreithlon.
Gall symptomau'r gynddaredd amrywio'n fawr ond byddai arwyddion clinigol nodweddiadol yn cynnwys newidiadau ymddygiad sydyn a pharlys cynyddol, gan arwain at farwolaeth. Mae llawer o wahanol fathau o'r gynddaredd ond mae pob un yn hysbysadwy. Ni ellir wnneud diagnosis o'r gynddaredd yn derfynol drwy'r arwyddion clinigol hyn yn unig a byddai angen cadarnhau profion labordy.
Beth yw effaith bosibl y clefyd?
Mae gan y clefyd y potensial i gael effaith economaidd a chymdeithasol ddifrifol oherwydd faint o adnoddau rheoli a chadw sydd eu hangen mewn sefyllfa o argyfwng a'r effeithiau posibl ar iechyd anifeiliaid a'r cyhoedd. Gallai pobl ddioddef o bob math o'r gynddaredd ac, o ganlyniad, wrth ystyried ymateb i achosion o'r gynddaredd, bydd y math o'r gynddaredd yn dylanwadu'n fawr ar ba fath o ymateb a wneir.
Yn siarad yn gyffredinol, mae dau brif fath o ddigwyddiad i'w hystyried:
- canfyddir y gynddaredd ac ystyrir bod y digwyddiad wedi'i gynnwys-er enghraifft, mewn cyfleusterau cwarantin
- y gynddaredd yn cael ei ganfod ac ni ellir sefydlu'r achos mynegai
Yn y ddau achos, bydd Llywodraeth y DU a'i phartneriaid gweithredol, ymysg pethau eraill, yn:
- anelu at ddileu'r clefyd
- diogelu iechyd y cyhoedd
- lleihau nifer yr anifeiliaid sy'n rhaid eu dinistrio, boed hynny at ddibenion rheoli neu i ddiogelu lles anifeiliaid
- lleihau'r effaith ar yr economi, y cyhoedd a'r amgylchedd
Arwyddion clinigol
Gall heintiad feirws y gynddaredd achosi enseffalitis aciwt mewn mamolion, gan gynnwys pobl. Fel arfer, caiff y feirws ei wasgaru gan boer o frathiad anifail heintiedig. Mae arwyddion clinigol yn cynnwys parlys ac annormaleddau ymddygiadol, sy'n arwain at farwolaeth boenus. Unwaith y bydd arwyddion clinigol o'r clefyd yn datblygu, mae bob amser yn angheuol. Mewn rhai achosion, fodd bynnag, gall anifail farw'n gyflym heb ddangos arwyddion clinigol sylweddol.
Mae llawer o wahanol fathau o'r gynddaredd. Mae'r rhain yn cynnwys y gynddaredd clasurol, straen ystlumod Ewropeaidd, straen y Baltig, straen yr Arctig a rhywogaeth y bywyd gwyllt, gyda phob math o straen yn trosglwyddo gwahanol lefelau o groesrywogaethau.
Beth sy'n digwydd pan ganfyddir anifail sydd dan amheuaeth?
Mae'r gynddaredd yn glefyd hysbysadwy ac felly mae'n rhaid i unrhyw un sy'n amau'r gynddaredd mewn anifail ar ba safle bynnag sy'n atebol roi gwybod i Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion (APHA).
Yna, byddai ymchwiliad yn cael ei gychwyn gan filfeddyg swyddogol (OV) a all ddiystyru amheuaeth o'r gynddaredd pan fyddant yn ymweld â'r safle, ac o ganlyniad, byddai'r ymchwiliad yn dod i ben ar yr adeg hon. Os na all y milfeddyg ddiystyru'r gynddaredd ar hyn o bryd, yna bydd yr anifail yn dod yn anifail sydd dan amheuaeth (gweler isod). Os yw'r milfeddyg swyddogol yn credu ei bod yn debygol iawn bod yr anifail wedi dal y gynddaredd, gall ddatgan bod y safle'n lle heintiedig a dylid gosod cyfyngiadau ar symud.
Bydd unrhyw benderfyniad i ddinistrio'r anifail sydd dan amheuaeth yn cael ei drafod rhwng y milfeddyg a'r perchennog. Os oes gan y wlad y tarddodd ohoni statws y gynddaredd heb glefyd yna efallai na fydd difa yn orfodol. Fodd bynnag, gall y milfeddyg swyddogol orchymyn dinistrio os yw'r anifail yn dioddef neu'n ofidus. Os oes unrhyw siawns o heintiad gan bobl-er enghraifft, bod person wedi cael ei frathu gan yr anifail sydd dan amheuaeth-byddai'r OV yn gorchymyn difa'r anifail er mwyn cadarnhau neu ddiystyru diagnosis mewn labordy o'r gynddaredd.
Byddai olrhain lledaeniad clefydau posibl, anifeiliaid cyswllt ac unrhyw risg i iechyd y cyhoedd yn cael ei asesu ar yr adeg hon hefyd.
Beth sy'n digwydd os cadarnheir y clefyd?
Ni all firws y gynddaredd fyw am ymhell y tu allan i gorff ei gynhaliwr. O ganlyniad, dim ond tan i'r anifail heintiedig gael ei symud (er enghraifft, i gwarantîn i'w arsylwi, neu ei ddinistrio) y mae angen ystyried safle, mae'r eiddo wedi'i ddiheintio ac mae unrhyw anifeiliaid cyswllt hefyd wedi cael eu trin yn yr un modd â'r un heintiedig. Rhaid peidio â symud anifeiliaid i neu oddi ar mangre heintiedig onid yw wedi'i drwyddedu'n benodol.
Os yw'r anifail sydd dan amheuaeth eisoes wedi marw, neu os yw'r milfeddyg a/neu'r perchennog yn penderfynu difa'r anifail mewn modd dyngarol, neu os yw'r anifail yn marw tra'i fod dan wyliadwriaeth, caiff y carcas ei gludo ar unwaith i'r labordy perthnasol am brawf diagnosis priodol. Pan fydd y canlyniadau'n negyddol ar gyfer achos tybiedig, bydd yr holl anifeiliaid cyswllt yn parhau i gael eu hynysu hyd nes y bydd canlyniadau pellach o brofion mwy sensitif ar gael, a hynny fel arfer o fewn dau neu dri diwrnod.
Os yw canlyniad cychwynnol labordy yn bositif byddai canolfan rheoli clefydau canolog (CDCC) yn cael ei sefydlu gan APHA a'i arwain gan Gyfarwyddwr Achos APHA i gydlynu rheolaeth yr achosion a'r gweithgareddau sy'n digwydd yn y sylfaen (au) gweithredu ymlaen (FOB).
Mae'r FOB yn gweithredu'r gweithrediad rheoli clefydau, gan sicrhau bod partneriaid gweithredol lleol a rhanddeiliaid yn ymgysylltu'n briodol. Mae'r FOB yn dilyn cyfeiriad tactegol a chanllawiau polisi a nodir yn y strategaethau rheoli clefydau perthnasol, cynlluniau wrth gefn a chyfarwyddiadau gweithredol. Mae'r FOB hefyd yn adrodd ar hynt y gweithrediad rheoli clefydau i'r grwp cydgysylltu achosion o fewn y CDCC.
Os bydd canlyniad labordy cychwynnol yn gadarnhaol, byddai CDCC yn cael ei sefydlu i gydgysylltu'r ffordd y rheolir yr haint.
Mae amrywiaeth eang o senarios posibl y gall fod yn rhaid i'r LDCC eu cydlynu ar gyfer achosion o'r gynddaredd, neu ddigwyddiad, o achos penodol o anifail anwes, i'r sefyllfa waethaf bosibl sy'n debygol o fod mewn argyfwng ledled y wlad sy'n cynnwys bywyd gwyllt a anifeiliaid domestig.
Y senario mwyaf tebygol ar gyfer achos o'r gynddaredd fydd anifail anwes sydd wedi'i heintio. Mae hyn yn debygol o gael ei nodi'n gyflym gyda'i ffynhonnell o haint/hanes amlygiad y gellir ei ddarganfod yn gyflym. Yn y senario hwn, byddai'r mesurau rheoli a chadw gofynnol yn gyfyngedig ac yn lleol, yn debygol o fod yn gyfyngedig i'r anifail heintiedig ac unrhyw anifeiliaid cyswllt eraill.
Pe bai'r clefyd yn ymledu i anifeiliaid domestig eraill, naill ai o fewn yr un ardal neu'n fwy eang ar draws y wlad, yna byddai angen ystod ehangach o reolaethau-er enghraifft, cwympo/llyncu neu frechu anifeiliaid anwes mewn perygl. Yn yr amgylchiadau annhebygol bod y clefyd yn lledaenu i fywyd gwyllt, byddai amrywiaeth ehangach o fesurau rheoli bywyd gwyllt-er enghraifft, brechu llwynogod-yn cael eu cychwyn ochr yn ochr â chyfyngiadau llymach ar symud anifeiliaid anwes domestig, a gofynion ar gyfer brechu yn mudneidio ac yn codi.
Gellir gweld arweiniad y llywodraeth ar gynddaredd ar wefan GOV.UK ac yn y Strategaeth Rheoli Cynddaredd ar gyfer Prydain Fawr.
A all pobl ddal y clefyd?
Gallant. Gall pobl gontractio'r clefyd.
Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn nodi bob blwyddyn bod dros 15,000,000 o bobl yn cael brechlyn ar ôl dod i gysylltiad ag MEM er mwyn atal y clefyd. Amcangyfrifir y bydd hyn yn atal cannoedd o filoedd o farwolaethau'r gynddaredd bob blwyddyn.
Mae pobl yn debygol o gael eu heintio ar ôl tamaid neu grafu dwfn gan anifail heintiedig. Cwn yw prif gynhaliwr a trosglwyddydd y gynddaredd. Fodd bynnag, gall trosglwyddo hefyd ddigwydd pan fo deunydd heintus - poer fel arfer - yn dod i gysylltiad uniongyrchol â mwcosa dynol neu glwyfau croen ffres.
Allai effeithio ar y bwyd rwy'n ei fwyta?
Nid yw llyncu cig neu feinweoedd eraill o anifeiliaid a heintiwyd â'r gynddaredd erioed wedi'i gadarnhau fel ffynhonnell heintiad dynol.
Beth y gellir ei wneud i leihau'r risgiau?
Mae statws ynysol y Deyrnas Unedig yn golygu ei bod yn annhebygol y caiff y gynddaredd ei chyflwyno drwy fywyd gwyllt. Yn ogystal mae rheolaethau cyfreithiol llym iawn ar waith sy'n rheoleiddio mynediad anifeiliaid i'r DU. Mae rheolau sy'n ymwneud â symud anifeiliaid anwes, cathod a ffuredau anwes sy'n dod i'r DU, yn amodol ar reolau sy'n berthnasol i symudiadau anifeiliad, a gellir cael mwy o fanylion amdanynt ar wefannau Gov.uk a Llywodraeth yr Alban.
Er nad yw'r gynddaredd mewn pobl yn y DU yn gyffredin, gellir rheoli hyn hefyd drwy sicrhau bod trefniadau digonol ar gyfer brechu a symud anifeiliaid, addysgu'r rhai sydd mewn perygl, a gwella mynediad i ofal meddygol priodol i'r rhai sy'n cael eu brathu
Mae o fudd i bawb gadw at y rheolau cyfredol sy'n rheoli mynediad anifeiliaid i'r DU.
Mae rhagor o wybodaeth am atal y gynddaredd mewn pobl i'w gweld ar wefan y GIG.
Deddfwriaeth sy'n berthnasol i'r gynddaredd
Mae Gorchymyn y Gynddaredd (Mewnforio Cwn, Cathod a Mamaliaid Eraill) 1974 yn gwahardd cael anifeiliaid a allai gael y gynddaredd i Brydain Fawr oni bai eu bod yn cael trwydded fewnforio gan yr APHA.
Mae adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (DEFRA) wedi cynhyrchu canllawiau ar y rheolaethau hyn ar gyfer anifeiliaid a allai gael y gynddaredd, sydd ar gael ar wefan GOV.UK.
Mae Gorchymyn Symudiad Anfasnachol Anifeiliaid Anwes 2011 yn caniatáu i gwn anwes, cathod a ffuredau nad ydynt yn ddarostyngedig i ofynion Gorchymyn y Gynddaredd (Mewnforio Cwn, Cathod a Mamaliaid Eraill) 1974, ar yr amod y glynir wrth reolau penodol; am fwy o wybodaeth gweler y ddolen uchod ar gyfer symud anifeiliaid anwes.
Mae tâl statudol yn gysylltiedig â chael pasbort anifeiliaid anwes.
Cosbau
Gall methu â chydymffurfio â chyfraith safonau masnachu arwain at gamau gorfodi ac at sancsiynau, a all gynnwys dirwy a / neu garchar. Am fwy o wybodaeth gweler 'Safonau masnachu: pwerau, gorfodi a chosbau'.
Deddfwriaeth allweddol
Gorchymyn y Gynddaredd (Mewnforio Cwn, Cathod a Mamaliaid Eraill) 1974
Deddf Iechyd Anifeiliaid 1981
Gorchymyn Symud Anifeiliaid Anwes yn Anfasnachol 2011
Rheoliad yr UE (eu) Rhif 576/2013 ar symud anifeiliaid anwes yn anfasnachol
Rheoliadau Sgil-gynhyrchion Anifeiliaid a Ffioedd Pasbortau Anifeiliaid Anwes (Lloegr) 2018
Rheoliadau Sgil-gynhyrchion Anifeiliaid a Ffioedd Pasbortau Anifeiliaid Anwes (yr Alban) 2018
Rheoliadau Sgil-gynhyrchion Anifeiliaid a Phasbort Anifeiliaid Anwes (Ffioedd) (Cymru) 2018
Adolygwyd/Diweddarwyd ddiwethaf: Mawrth 2020
Noder
Bwriedir y wybodaeth hon fel canllaw yn unig; dim ond y llysoedd all roi dehongliad awdurdodol o'r gyfraith.
Efallai na fydd dolenni 'deddfwriaeth allweddol' y canllaw ond yn dangos fersiwn wreiddiol y ddeddfwriaeth, er bod dolenni ar wahân i rywfaint o ddeddfwriaeth ddiwygiedig sy'n uniongyrchol gysylltiedig chynnwys y canllawiau. Gellir dod o hyd i wybodaeth ar ddiwygiadau i ddeddfwriaeth y ar y tab 'Mwy o Adnoddau' ym mhob dolen.
Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â'r gwasanaeth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth, sy'n darparu cyngor cyfrinachol a diduedd ar faterion defnyddwyr yn rhad ac am ddim. Ewch i wefan Cyngor ar Bopeth neu ffoniwch linell gymorth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth ar 03454 040505.
© 2021 itsa Ltd.